Scratch – Czyli jak nauczyć dzieci programowania

Nauka programowania przez dzieci przestała być przelotną modą lub chwilowym trendem. Miliony dzieci na całym świecie bawią się klockami LEGO Mindstorms. Piszą również własne gry i animacje w Scratch’u lub w podobnych programach (jak Blockly). Moim zdaniem, jako rodzice powinniśmy wspierać dzieci w takiej formie nauki, ponieważ rozwijają dzięki niej umiejętność kreatywnego i logicznego myślenia. Dlatego chciałabym opowiedzieć o Scratch wszystkim rodzicom, których dzieci jeszcze nie słyszały o tym świetnym programie. 

Scratch jest prostym środowiskiem programistycznym stworzonym dla dzieci od 8 do 16 roku życia (choć statystyki pokazują, że przedział wiekowy użytkowników nie ma limitu). Zamiast pisać linie kodu, jak w tradycyjnym programowaniu, dzieci przenoszą kolorowe bloki i łączą je, aby zbudować program. Interfejs jest więc bardzo przystępny i pozwala na szybkie napisanie prostego programu, bez konieczności studiowania skomplikowanych języków programowania. Co więcej interfejs Scratch’a jest przetłumaczony na wiele języków, również na język polski. 

Można by zadać sobie pytanie, co można zrobić w programie, w którym przeciąga się tylko bloczki? Czy moje dziecko zostanie w przyszłości genialnym programistą i czy nauka „prawdziwego” programowania przyjdzie mu z łatwością? Okazuje się, że możliwości Scratch’a są ogromne. Można w nim zrobić miliony różnych, interaktywnych gier, programów i animacji.

Z drugiej strony należy pamiętać, że uczy on jedynie podstawowych zagadnień. Aplikacje stworzone w Scratch’u nigdy nie zastąpią topowych aplikacji i gier typu Fifa czy Minecraft, pisanych przez profesjonalne grupy informatyków i to zwykle przez wiele miesięcy. Co dostajemy więc w zamian? Dzieci poprzez zabawę poznają fundamentalne elementy obiektowych języków programowania:

• Zmienne do przechowywania danych,
• Operatory do manipulowania danymi (w tym arytmetyczne i logiczne),
• Pętle i bloki warunkowe do kontroli przebiegu programu,
• Przechwytywania zdarzeń takich jak naciśnięcie przycisku klawiatury lub myszki

Ponadto uczą się ważnych, matematycznych kwestii, takich jak współrzędne, zmienne i liczby losowe. Te same zagadnienia wykładane na lekcjach matematyki, wydają się nudne. W Scratch’u dzieci wykorzystują je w sensowny sposób, na przykład do kontroli prędkości jadącego auta lub zapisania wyniku meczu.

Z mojego punku widzenia, jeszcze ważniejsze wydaje się to, że dzieci uczestniczą w kreatywnym procesie tworzenia. Tak bardzo pożądanym w obecnym czasach, kiedy wszystkie informacje są dostępne w internecie, a mimo to zmusza się uczniów do bezmyślnego zapamiętywania treści w szkołach. Zabawa ze Scratch’em zwykle zaczyna się od pomysłu. Następnie powstaje działający prototyp, z którym można eksperymentować i poprawiać w procesie tworzenia. Działający program oglądają i oceniają inni użytkownicy, a po zebraniu opinii, można przemyśleć swój koncept i go przebudować. Przypomina to niekończącą się spiralę, która wciąga i zachęca do budowania i tworzenia nowych pomysłów.

Aplikacja jest w pełni darmowa. Działa praktycznie w każdej przeglądarce internetowej, ale można ją również ściągnąć i zainstalować na komputerze z systemem Windows. Istnieje także wersja na iOS i Android.

Aby zacząć przygodę ze Scratch’em należy wejść na tą stronę i stworzyć nowy projekt. Warto zarejestrować się, ale nie jest to konieczne. Chyba, że chcemy później wrócić do naszego projektu lub podzielić się naszymi pomysłami z innymi użytkownikami. Jeżeli nie mamy jeszcze konta, możemy pobrać projekt w postaci pliku na nasz komputer, a potem wczytać go ponownie.

Po pierwszym uruchomieniu programu i stworzeniu projektu, zobaczysz okno główne podzielone na kilka sekcji:

• Scena – znajduje się w górnym-lewym rogu okna. W tym miejscu dzieją się wszystkie animacje. Aby wystartować swój program wciśnij przycisk zielonej flagi, a w celu zatrzymania czerwony przycisk.
• Okno z duszkami – znajduje się poniżej Sceny i zawiera wszystkie postacie i tła, które używa obecnie twój projekt.
• Paleta bloczków – ta sekcja znajduje się po lewej stronie, zawiera wszystkie bloczki, które możesz użyć w swoim programie. Bloczki są zorganizowane w kategorie (w tym ruch, wygląd, dźwięk, itd.)
• Obszar skryptów – główny obszar okna, który zawiera twoje skrypty. Aby go wypełnić, musisz przeciągnąć bloczki z Palety bloczków.

Poza podstawowymi bloczkami, do programu można dołączyć rozszerzenia. Dzięki nim można między innymi pisać wirtualnym długopisem po ekranie, komponować muzykę, zamieniać tekst na mowę, tłumaczyć tekst na wiele języków, a także budować interaktywne roboty i sterować nimi (np. z Lego). Mi najbardziej przypadł do gustu dodatek obsługujący kamerkę internetową, który wykrywa ruch. Dzięki niemu można zagrać na wirtualnej perkusji lub w wirtualną piłkę, albo przesuwać i animować nasze duszki ruchem rąk.

Jednym z założeń twórców był mocny nacisk na funkcje społecznościowe. Rozwój środowiska programistycznego jest ściśle powiązany z rozwojem strony internetowej. Społeczność Scratch’a wspiera się, współpracuje i dzieli pomysłami czy krytyką na temat powstałych projektów. Wystarczy wcisnąć jeden przycisk, aby nasz projekt pojawił się na stronie w zakładce nowe projekty. Inni użytkownicy mogli go polubić – przycisk „Love it?” :). 

Twórcy Scratch’a chwalą się na swojej stronie 46 milionami zarejestrowanych użytkowników i 45 milionami stworzonych projektów. Mnie osobiście cieszy, że Polska jest jednym z krajów najczęściej korzystających z tego programu.